LEX

I.

LEX

Alemannorum, e patriis consuetudinibus primum redacta est in scriptis a Theodorico Rege Francorum, qui floruit A. C. 512. Postea emendatior constituta est a Chlotario II. et Principibus eius, vid. 33. Episcopis, 34. Ducibus, 72. Comitibus, ceteroque populo.

II.

LEX

Aristoteli Ratio est, a prudentia et mente profecta. Aliis Praeceptum aequum superioris, subditum ad agendem vel non agendum obligans. His uti nulla Res publica carere potest, ita praeclarissimis inprimis instructi erant Israelitae, de quibus vide in Pentateucho: Athenienses, de quibus accurate scripsit Sam. Petit. Comm. in Leges Attic. Rom. de quibus Vide Thom. Dempster. paralip. in Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. etc. Fuit autem Leges ferendi priscus mos hic Apud Rom. Magistratus Legem laturus, scribebat eam domi et cum peritis consultabat, ne quid contra populi rem aut voluntatem sanciret: ne forte pugnantia capita simul ferret, neve quid, quod vetus aliqua Lex, si ferretur, inane infirmumqueve iuberet esse (etsi, quae postea ferretur, superiores omnes, praeter sacratas, abrogabat) ne curationem, potestatem, commodumve aliquod ipse sibi suâ Lege, aut collegiis, cognatis, affinibus mandaret: etiam illud cavebat, ne pluribus de rebus, quae non eiusdem generis viderentur, unâ cogatione ferretur: addebatur et illa exceptio, ut si quid ius non esset rogari: ne esset rogatum: Item, si quid contra alias Leges eius Legis ergo latum esset, ut ei, qui eam Legem rogâsset, impune esset. Scriptâ sic lege, Legislator bene de Rep. sentiens, antequam eam promulgaret, referebat ad Senatum, ut hic de ea sententiam ferret: popularis vero ac seditiosus magistratus saepe, preaetermissâ aut spretâ eius auctoritate, Legem rogabat. Promulgabatur dein Lex, i. e. in publico ponebatur, ut, inspicere qui vellet, inspectam consideraret; non solum, ut intercedi posset, antequam ferretur, verum etiam, ut aliquanto ante statuere cuivis liceret, utrum, cum ferretur, antiquanda an accipienda esset. Spatium promulgationis trinundinum erat, i. e. per tres nundinas, ut etiam a rustica plebe ter legi cognosciqueve Leges possent. Post tertias itaque nundinas, magistratus in eum locum, ubi leges laturus erat, sive in Forum, sive in Campum Marrium, populum convocabat; ubi cum legem Praeco, subiciente Scribâ, recitâsset, tum primum quidem is, qui legem promulgârat, populo suadebat, ut rogationem acciperet, sed post eum alii, non privati modo, quibus ab aliquo magistratu concio daretur, verum etiam quandoque magistratus ipsi, pro suo quisque sensu, vel suadebant, vel dissuadebant: tum praesentibus Sacerdotibus et divina exponentibus, sitella deferebatur, in quam sive Tribuum, si Tributis Comitiis Lex ferretur; sive Centuriarum, si Centuriatis, nomina coniciebantur: deinde sortibus aequatis, sortitio fiebat; quaeque prima vel Tribus vel Centuria, quae secunda, quae terria, de sitella exisset, eundem, quem sors dederat, in ferendo suffragio locum tenebat: haec dum ageremur; si quis Tribunus Pl. Legi vellet intercedere, locus erat. Postea, cum nihil superesset, quam ut populus sententiam ferret, dicebat is, qui legem ferebat: Si

vobis videtur, discedite Quirtes, nempe in suam quisque tribum, in qua erat suffragium laturus. Cum suffragia lata essent, etiam privati homines, qui de lege laborabant, ne quid fallaciae committeretur, ipsi aut tabellâ dinumerabant, aut dinumerantibus aliis praeerant, quod diribere vocabatur: Cistis autem suffragiorum custodiendis Nongenti praeerant. Sic suffragiis in utramque sententiam dinumeratis et diribitis, numeroque eorum punctis notato, eius Tribûs aut Centuriae voluntas cognoscebatur eaque a praecone renuntiabatur, et eadem in reliquis ratione servatâ ex maiore earum numero vel antiquabatur vel sciscebatur Lex: scita et accepta, omnium civium

iureiurando confirmabatur, ac tandem in aes incidebatur. Hactenus stante Rep. quae postquam unius imperio parere coepit, Quod Principi placuit, Legis habuit vigorem, l. 1. D. de Constitut. Principum. In promulganda tamen lege laudatissimi Principes Theodosius et Velentinianus, certam voluêrunt observari formam, quam vide l. 8. Cod. de Legibus et Constitut. Principum. De solvendo vero Legibus agi olim consuevisse Comitiis Tributis, dicemus infra in voce Plebiscitum etc. Apud Athenienses, quotannis primo primae Prytaneias conventu, die 11. Hecatombaeonis ferebantur leges: Primum περὶ τῶ Βουλευτικῶν, de Senatu Quingentorum. Deinde, de ipsa Republica: Postremo de magistratibus. Idque hoc ordine: Primum rogabatur populus, an satis esset Legum de Senatu, atque an eae placerent: postea περὶ κοινῶν s. de Rep. demum περὶ τῶ πολιτευομεν´ων, i. e. de magistratibus. Quod si Legum satis non esset, novae ferebantur, si, quae iam antelatae erant, non placerent improbarenturque, has antiquabant vert. et abrogabant, novasque in veterum locum sufficiebant. Eligebantur autem decem numero, e singulis Tribubus unus, qui Leges scriberent, et Scriba, qui Senatu proque contione recitaret. Hi Nomothetae, in Senatu causam dicebant, deque ea primum disceptabant, apud Quingentos, ut illam iis approbarent, neque enim sine hoc senatûs probuleumate rogari potuisset, e Solonis lege, populus. Approbatis senatui legibus, Prytanes primam contionem habebant 11. die Hecatombaeonis ut populus secundum probuleuma senatûs scisceret, utrum novas ferri leges vellent, nec ne. Si decrevisset novas esse ferendas, illae pro contione legebantur a Scriba: proponebantur dein publice, ad Archontum Eponymorum statuas, quae in urbano erant Ceramico, prope Quingentorum Curiam, idque quottidie, usque ad tertiam primae Prytaneiae contionem. Si qua abroganda erat Lex, ei quinque ex universis Atheniensibus eligebantur Patroni iam tum ab ipsa prima contione. Demum Prytanes tertiam indicebant contionem et Proedri ad populum referebant ea de re, atque a Scriba pro contione legebantur leges, ut cuique liberum esset contradicere. Tum igitur, quisquis volebat, Leges suadebat et dissuadebat, et si quâ vetus abroganda erat, nominatim quinque illi, de quibus modo pro lege antiquanda decertabant: Tandem expensis utrinque rationibus, Populus, quas Leges vel antiquari, vel ferri e re sua fore credebat, tradendas sciscebat Nomothetis, ut Nomothetae ενύρουν, si quidem illis placerent, vel contra antiquarent, si non probarentur. Quare tertiâ primae Prytaneiae contione oportebat Proedros referre de sortito deligendis Nomothetis, qui iurati leges a prioribus 10. Nomothetis vel potius Thesmothetis, ut illos Graecus interpres Aristoph. vocat, scriptas et publice propositas, suo calculo vel probarent, vel qntiquarent: Eligebantur autem mille et unus, ac de publico pecuniam accipiebant, qui uti Leges probâssent improbâssentve: ita illae ratae erant vel antiquabantur. Quae dein placuissent, in Porticu Regia scriptae publice extabant, ut cuilibet eas inspiciendi copia esset: ac in eas Novemviri iurabaut, ut infra videbimus, ubi de iis. Prius autem, cum mortales nescirent literas, Leges cantâsse, ne obliviscerentur, constat, quod etiam suâ aetate apud Agathyrsos moribus observatum fuisse, testis est Aristot. Probl. tmem. 19. Probl. 28. Solinis Leges quod attinet, autographa earum in Acropoli asservabantur, antigrapha vero et exemplaria earum in Curia ac in Foro erant reposita. Scribebantur autem illae Βουςτροφηδὸν, sic ut

primus versus scriberetur a sinistra ad dextram, secundus a dextra ad sinistram Hebraeorum more, et ita deinceps alternis, quomodo boves actus suos in arando peragunt: unde facile intelligitur, quinam οἱ κάτω sive κάτωθεν νόμοι fuerint dicti, vide supra in voce Axones. Nec omittendum periculosae plenum opusaleae fuisse, Athenis Legem rogare; si enim ea damnosa iudicaretur, qui rogabat multabatur, si ante exactum a lege lata Annum fuisset accusatus: eo autem elapso accusari quidem poterat, sed manebat indemnis, accusator vero legi intercedens causâ cadebat, mille drachmas solvere tenebatur etc. Vide Sam. Petit. Comm. in LL. Attic. l. 2. tit. 1. Franc. Rossaeum Archaeol. Att. l. 3. c. 1. Ioh. Rosin. antiqq. Rom. passim etc. nec non infra, ubi de compositis ex Gr. Νόμος, it. in voce Pactum, et Plebiscitum. Legum in maxima Europae parte hodie usitatarum, origo haec: Cum victricia per Europam signa extulêre Gothi, Saxones, Longobardi, Dani, Normanni aliique maris Baltici et Germaniae Borealis accolae, morum et linguae similitudine gaudentes: Leges passim triumphatis populis intulerant, patriarum suarum ritus et vocabula plurima retineutes. Hinc apud Germanos, Gallos, Italos, Hispanos, Siculos, cum in legum antiquarum canone, tum in Magistratuum, Officialium et Ministrorum appellationibus, ingens saepe convenientia deprehenditur. Et quidem